WIEDEŃ, VIENNA, WIEN, VIENNE DAWNIEJ I DZIŚ.

AUSTRIA

WIEDEŃ

Hofburg, Burg Galerie

„Taki jest Wiedeń, to miasto chwyta człowieka za ramię i obraca go do tyłu, żeby ciągle musiał patrzeć wstecz.”

/Juli Zeh, „Orły i Anioły”/

W istocie współczesny Wiedeń, Vienna, Wien, Vienne wciąż zdaje się oddychać swoją historią. Na każdym kroku przenika ona tętniące symbolami XXI wieku miasto. Odwiedzając stolicę Austrii wkraczamy w jej wielowymiarowość, którą określiłam mianem: Dawniej i Dziś. Bowiem to właśnie historia i nowoczesność kreują wizerunek miasta, które po raz pierwszy „na żywo” widziałam na ekranie telewizora. Od dziecka oglądałam Koncerty Noworoczne filharmoników wiedeńskich transmitowane corocznie 1 stycznia z Wielkiej („Złotej”) Sali Wiener Musikverein. Nieprzerwanie wykonywany koncert od 31 grudnia 1939 roku poświęcony jest głównie Johannom (ojcu i synowi), Józefowi i Eduardowi Straussom, ale można też usłyszeć utwory innych kompozytorów – nie mniej znanych i sławnych. Tradycyjnie pojawiają się zawsze: walc „Nad Pięknym Modrym Dunajem” (od 1945 r.) oraz „Marsz Radetzky’ego” (od 1946 r.), których publiczność zdaje się najbardziej wyczekiwać. Wszystkie utwory muzyczne wzbogacają występy zespołu baletowego Opery Wiedeńskiej. Wspaniałe bukiety, kosze i dywany kwiatów to dar włoskiego miasta San Remo (od 1980 r.). Za pośrednictwem Eurowizji komentatorem koncertu był od kilku dziesięcioleci Bogusław Kaczyński.

W tle walców, które w XIX wieku pokochała cała Europa (jego wielką wielbicielką byłą Królowa Wiktoria), polek i marszów pokazywany był Wiedeń historyczny i współczesny, miasto wielu kultur, w którym Mozart, Beethoven czy Mahler pozostawili trwałe ślady, Elżbieta Bawarska („Sisi”) i Franciszek Józef I nierozerwalnie związani z rezydencjami Hofburg i Schönbrunn to spadkobiercy Monarchii Austro-Węgierskiej. Gustaw Klimt stał się synonimem wiedeńskiej secesji, a Egon Schiele i Oskar Kokoschka – austriackiego ekspresjonizmu. 

W końcu w Wiedniu oprócz splatających się szlaków kulturowych: austriackiego, węgierskiego, czeskiego, słowackiego, znaleźć można i polskie trakty. Tablica pamiątkowa na Kahlenbergu (pol. Łysa Góra) w kościele Świętego Józefa upamiętnia największego w oczach Austriaków Polaka Jana III Sobieskiego, który 12 września 1683 roku jako wódz przyszedł na ratunek chrześcijańskiej Europie, rozgramiając oblegającą Wiedeń armię imperium osmańskiego pod wodzą wezyra Kara Mustafy. W Pałacu Kinskich (niem. Palais Kinsky) przy Freyung 7 maja 1763 roku przyszedł na świat książę Józef Poniatowski – polski generał, wódz naczelny Wojsk Polskich Księstwa Warszawskiego, marszałek Francji, który zginął w bitwie pod Lipskiem. Postać do dziś jest otoczona kultem wojownika o niepodległość, polityka i arystokraty, który przeżył wśród elit Europy, by podnosić na duchu swoją Ojczyznę i dodawać Jej blasku. W Wiedniu spędził blisko 9 miesięcy swojego życia Fryderyk Chopin (listopad 1830-lipiec 1831). Mimo że, kompozytor czuł się osamotniony i rozczarowany miastem, to jednak stał się znany szerszej publiczności, osiągnął dojrzałość artystyczną, a następnie zdobył uznanie w całej muzycznej Europie.

Tablica pamiątkowa przy Kohlamrkt 9 w Wiedniu

Niezliczoną ilość razy marzyłam, by stać się częścią tej historycznej wyprawy w głąb Wiednia, a także – odkryć na Mariahilfer Straße, między Starym Miastem a Schönbrunn – letnią cesarską rezydencją, Wiedeń współczesny, który według raportu amerykańskiego Mercera jest miastem o najwyższej jakości życia na świecie. Moje marzenie z lat dziecinnych spełniło się po wielokroć, dlatego teraz mogę Wam podarować niezwykłej urody pocztówkę, na której odnajdziecie Wiedeń – Dawniej i Dziś.  

Pałac Schönbrunn

Swoje pierwsze kroki skierowałam do 13 dzielnicy Wiednia - Hietzingu, do Parku  Schönbrunn gdzie wzniesiony został pałac z żółtą elewacją, ulubionym kolorem Marii Teresy – matki cesarza Józefa II, Leopolda II oraz Marii Antoniny, wydanej za Ludwika XVI i straconej wraz z małżonkiem w czasie Rewolucji Francuskiej. To tutaj w Sali Lustrzanej jako „cudowne dziecko” koncertował 6-letni Wolfgang Amadeusz Mozart, a w Wielkiej Galerii tańczono podczas Kongresu Wiedeńskiego (1814-1815). 45 udostępnionych do zwiedzania komnat to przede wszystkim rokokowe biel i złoto (prawdziwe 14-karatowe), czeskie kryształowe lustra i fajansowe piece. Jedynie komnaty i gabinety cesarza Franciszka Józefa I są skromne i powściągliwe w swej dekoracyjności czy samym wyposażeniu.

Pałac Schönbrunn, detal fasady

Pałac został dopiero w 1996 roku wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Unesco. Otacza go zapierający dech ogród w stylu francuskim wraz z Palmiarnią. Na wzgórzu, z którego roztacza się panorama na cały Wiedeń widać barokową Gloriettę – pomnik sprawiedliwej wojny, która doprowadziła do pokoju. Mimo że, pałac jest dziełem cesarzowej Marii Teresy, to nierozerwalnie wiąże się on z postacią Franciszka Józefa I – to jego miejsce narodzin i śmierci w 1916 roku. To ten monarcha poprzez swoje długie panowanie (68 lat) zapewnił poczucie stabilizacji krajowi, a tym samym zaskarbił sobie sympatię swoich poddanych. Jego rządy stały się gwarantem pokoju dla Austrii przez niemal pół wieku. Wreszcie, Wiedeń za czasów Franciszka Józefa I zyskał miano prawdziwej europejskiej metropolii kulturalnej. I tak jest po dziś dzień.

Schönbrunn, ogród w stylu francuskim

Po letniej rezydencji rodziny cesarskiej przyszedł czas na Hofburg – wiedeński pałac władców Austrii od Rudolfa I po Karola I, czyli w sumie od XIII wieku aż do 1918 roku.  Pałacowy kompleks obejmuje obecnie dawne apartamenty cesarskie (znajduje się tutaj słynne Muzeum Sisi – ubóstwianej przez wszystkich cesarzowej Elżbiety, żony Franciszka Józefa I), muzea, kaplicę, kościół, Austriacką Bibliotekę Narodową, Dworską Hiszpańską Szkołę Jazdy oraz biura urzędu prezydenta Austrii, a także Centrum Kongresowe ze słynnymi „Botschafterstiege”. Tutaj dominuje barok i klasycyzm. Widać to zwłaszcza w rzeźbach portalowych, przedstawiających między innymi prace Herkulesa autorstwa Lorenzo Mattielliego. Najstarsza część zimowej rezydencji Habsburgów połączona jest przez Bramę Szwajcarską z największym placem wśród zabudowań Hofburga – In Der Burg. 

Pałac Hofburg, Brama Szwajcarska (niem. Schweizertor)

Hofburg, Botschafter Stiege wiodące do Sali Ceremonialnej, która nie jest udostępniana zwiedzającym

Hofburg, In Der Burg, otoczony przez „stary pałac” (niem. Alte Burg), jedna z rzeźb portalowych w najbardziej spektakularnym skrzydle Leopolda

Hofburg, kopuła Nicolas von Pacassi

Wejście do Pałacu umieszczone jest od strony Placu św. Michała - Michaelertor (Brama św. Michała), na którym odsłonięte są wykopaliska z czasów starożytnego Rzymu.

Hofburg, udostępnione dla zwiedzających pozostałości po starożytnych Rzymianach

Tuż przed upadkiem monarchii, w latach 1871-1913, został wzniesiony przez Gottfrieda Sempera i Karla von Hasenauera Neue Burg (Nowy Hofburg), zwrócony na Heldenplatz. Obecnie mieści się tutaj Biblioteka Narodowa, Muzeum Efezu i Muzeum Etnograficzne. 

Hofburg, Neue Burg zaprojektowany przez architekta barona Karla von Hasenauera

Każdego roku w Sylwestra w Hofburgu odbywa się tradycyjny, przygotowany z wielkim rozmachem bal cesarski. 

W najstarszej części miasta na Stephanplatz pośrodku wznosi się Katedra św. Szczepana, której gotycki wertykalizm sięga nieba, a  wieże górują nad Wiedniem. Duma i symbol miasta, znany z licznych przedstawień w malarstwie i grafice, to jeden z najstarszych, a zarazem najważniejszych kościołów w mieście.

Charakterystycznym akcentem katedry są dachy o specyficznej barwnej dekoracji dachówek.  Szacuje się, iż powierzchnię wszystkich połaci dachów pokrywa około 230 000 glazurowanych dachówek. O ile dekoracja dachu korpusu nawowego ma charakter geometryczno-ornamentalny, w przypadku nakrycia prezbiterium układ dachówek tworzy dekorację figuralną, którą są po dwa cesarskie orły, z herbami Habsburgów i miasta Wiednia. Dawna konstrukcja dachowa pod koniec II wojny światowej uległa znacznym uszkodzeniom została zastąpiona konstrukcją stalową.

Niezapomniane wrażenia pozostawiają wiedeńskie muzea, zwłaszcza Kunsthistorisches Museum (Muzeum Historii Sztuki), jedna z największych galerii na  świecie, gdzie znaczną część zbiorów stanowi prywatna kolekcja Habsburgów.

Tutaj w Galerii malarstwa zobaczyć można dzieła takich artystów, jak: Pieter Breughel Starszy (m.in. „Wieża Babel”, „Walka postu z karnawałem”), Jan Vermeer van Delft („Alegoria Malarstwa”), Peter Paul Rubens („Helena Fourment w futrze”), Rembrandt („Autoportret”), Rafael Santi („Madonna w zieleni”), Caravaggio („Dawid z głową Goliata”), Hans Holbein („Jane Saymour, królowa Anglii"), Diego Velazquez („Infantka Małgorzata w niebieskiej sukni”), Nicolas Poussin („Zdobycie Jerozolimy przez cesarza Tytusa”), Hieronim Bosch („Chrystus niosący krzyż”), Albrecht Dürer („Adoracja Trójcy Świętej”), Antoon Van Dyck („Samson i Dalila”), Tycjan („Madonna z czereśniami”), Paolo Veronese („Lukrecja”), Frans Hals („Portret kobiety”).  

Warto tutaj zajrzeć, choćby po to,  by spotkać się z wielkimi mistrzami malarstwa europejskiego, zwłaszcza Jana Vermeera van Delft, którego obrazy można oglądać w niewielu pinakotekach, ponieważ większość płócien znajduje się w zbiorach prywatnych.

Dwa lata wcześniej powstało Naturhistorisches Museum (Muzeum Historii Naturalnej). Decyzję o budowie obu muzeów podjął cesarz Franciszek Józef I, którego postać już wielokrotnie wystąpiła w mojej opowieści. 

Niemal bliźniacze budynki obu muzeów, stojące naprzeciwko siebie, są jednymi z najokazalszych wiedeńskich budowli usytuowanych wzdłuż Ringu (niem. Ringstraβe) – reprezentacyjnej szerokiej alei okalającej ścisłe centrum miasta, wybudowanej na miejscu dawnych murów miejskich. 

Wiedeński Ring jest jednym z symboli miasta. W ciągu dnia widać na nim tysiące samochodów i… wiele galerii godnych, choćby jednorazowej wizyty, a w nocy, pięknie oświetlony - zachęca do spacerów. Niedaleko szerokiej arterii biegnącej wokół Starego Miasta znajduje się Albertina – galeria posiadająca jedną z największych kolekcji grafik na świecie. Zbiory tworzy około 50 tys. rysunków, akwafort, akwarel i ponad 1,5 mln rycin. Katalog wymienia 43 rysunki Rafaela, 70 Rembrandta, 145 Dürera (więcej niż ma jakakolwiek inna galeria na świecie) oraz 150 prac Egona Schielego. Ponadto są tu reprezentowani Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rubens, Bosch, Bruegel, Cezanne, Picasso, Matisse, Klimt i Kokoschka. Czy to nie brzmi zachęcająco?

Obecnie  - do 8 stycznia 2017 roku - w Galerii Albertina trwa wystawa: „Seurat, Signiac, Van Gogh Ways of Pointillism” („Seurat, Signiac, Van Gogh Drogi do Pointylizmu”).

Wciąż pozostając na Ringstraβe warto skierować się do MuseumsQuartier (dawne stajnie cesarskie, zaadaptowane w latach 1998–2001 na dzielnicę sztuki). To jeden z największych tego typu kompleksów na świecie. Łączy w sobie styl postmodernistyczny z barokową architekturą. Szczególnie polecam Wam Leopold Museum (Muzeum Leopoldów) powstałe stosunkowo niedawno, bo w 2001 roku. Prywatna kolekcja Rudolfa i Elżbiety Leopoldów, na którą składały się prace Egona Schielego, Gustawa Klimta czy Warsztatów Wiedeńskich („Wiener Werkstätte”) stała się przyczynkiem do powołania do życia najczęściej odwiedzanego miejsca w wiedeńskiej Dzielnicy Muzeów.

Zachęcam Was do przyjrzenia się także Pawilonowi Wiedeńskiej Secesji, który z pewnością nie pozwoli, by przejść koło niego obojętnie, choćby ze względu na złotą kopułę. Zaprojektował go  Joseph Maria Olbrich (uczeń Otto Wagnera). Pierwotny budynek wystawowy, zniszczony w 1945 roku,  wzniesiono w 1898 roku. Obecny został zrekonstruowany po 1945 roku.

Dzisiejszy Wiedeń czerpie wiele ze swej niegdysiejszej spuścizny kulturowej, także kulinarnej. Przemierzając wiedeński Ring najlepiej się o tym przekonacie. Miniecie kioski (niem. Würstelstände) sprzedające chrupiące kiełbaski z serem ( niem. Käsekrainer), wśród których na szczególną uwagę zasługuje Würstelstand Albertina z ostrymi bałkańskimi kiełbaskami, piwem z beczki, a nawet szampanem. Wstąpcie koniecznie do wiedeńskich kawiarni. 

W oryginalnej secesyjnej Café Sperl można wypić Mélange ( kawa pół na pół, zmiksowana z gorącym mlekiem i mleczną pianką na wierzchu), podawaną w szklanym pucharku, do niej zjeść Apfelstrudel (strucla z jabłkiem i lodem waniliowym), a w końcu - przejrzeć codzienną prasę. Cały rytuał odbywa się dokładnie tak, jak to miało miejsce w dniu otwarcia w 1880 roku. 

Zapowiedzią kresu austriackiej monarchii oraz nowych trendów w sztuce jest Café Museum, powstała w 1890 roku i stanowiąca totalną opozycję do secesyjnej Café Sperl. Bywali tutaj chętnie: Gustaw Klimt, Egon Schiele czy Oskar Kokoschka. Przede wszystkim znajdziecie w Café Museum ogromny wybór deserów, który może wywołać zawrót głowy u odwiedzającego kawiarnię przybysza. Nieodzownie należy spróbować Sachertorte, czyli słynnego w całej Europie, a także poza  nią tortu Sachera, który po dziś dzień określany jest mianem „króla deserów”.

Fot. David Monniaux

Najedzeni, po kawie i deserze, możecie udać się na ekskluzywne zakupy u Tiffany’ego, zajrzeć do najsłynniejszego rzymskiego złotnika znanego światu od 1884 roku, który na kartach historii zapisał się jako Bulgari, oferującego dziś również zegarki, perfumy, różnego rodzaju dodatki i dobra luksusowe. 

W końcu - nabyć oryginalne przedmioty z wytwórni Wiener PorzellanmanufakturAugarten. Warto przy tym wiedzieć, iż porcelana  produkowana w Wiedniu od 300 lat, nadal w całości jest wykonywana i malowana ręcznie. Tym, którzy nie zdecydują się na zakupy w tak znamienitych miejscach, uznając je za przejaw snobizmu, pozostają sklepiki Best of Austria z licznymi przedmiotami codziennego użytku, noszącymi znamiona największych symboli Wiednia, między innymi cesarzowej „Sisi” czy Gustawa Klimta.

O Wiedniu nie można napisać w kilku zdaniach, choćby ze względu na całe bogactwo kultur, jakie pozostawiły w tym mieście swój trwały ślad. Na ulicach, jak w piosence śpiewanej przez Leonarda Cohena „Take This Waltz”, dostrzec można światło węgierskich latarni. Rodzina Tichy z Czech prowadzi najsłynniejszą lodziarnię nie tylko w Wiedniu, ale i całej Austrii, podając lody, sorbety, suflety, a co najważniejsze – lodowe knedle morelowe. 

Wciąż unosi się tutaj duch potęgi Habsburgów, zwłaszcza Franciszka Józefa I i jego żony Elżbiety. W najbardziej nowoczesnych restauracjach, preferujących kuchnię molekularną, wykorzystuje się cytryny z pałacowej Palmiarni z Schönbrunn. Współczesna kuchnia wiedeńska stanowi zrozumiały wynik historii, bo czymże jest risotto ze szparagami i truskawkami, jak nie nawiązaniem do dań charakterystycznych dla Lombardii czy Wenecji, będących niegdyś pod panowaniem Habsburgów?

Spacer po wiedeńsku, a w tle walc, który nigdy nie milknie nad pięknym, modrym Dunajem wywiera wrażenie nie tylko na niepoprawnych romantykach, ale i tych wszystkich, którzy pragną przeżyć przygodę w czasoprzestrzeni wielowymiarowego świata, o której pisali Sigmund Freud i Albert Einstein. Każdy, kto przyjedzie do Wiednia ma szansę zobaczyć, jak historyczność i nowoczesność prowadzą ze sobą niekończący się dialog. Jeśli chcecie wsłuchać się w jego treść, odwiedźcie Wiedeń - Dawniej i Dziś i stańcie się jego częścią.